S 745
A.D. 966. King Edgar to New Minster, Winchester; refoundation and grant of privileges. Latin.
Archive: Winchester, New Minster
MSS: 1. BL Cotton Vesp. A. viii, 3v-33v (s. x2; Pal. Soc., 1st ser., iv, plates 46-7; Golden Age, colour pl. IV)
2. Earl of Macclesfield, Shirburn Castle, Liber Abbatiae, 27v-29r (s. xv)
3. Bodleian, James 10, pp. 14-15 (s. xvii; incomplete; ex 1)
Printed: Spelman, Concilia, i. 435; Alford 1663, iii. 343-7; Wilkins, Concilia, i. 240-1; K 527; Mon. Angl. (rev. edn), ii. 439-41 (no. 7); Edwards, Liber de Hyda, pp. 192-202; Birch, Liber Vitae, pp. 232-46, ex MS 1; B 1190; Councils and Synods, no. 31 (pp. 121-33); Miller, New Minster, no. 23.
Comments: Finberg, ECW, no. 100, authentic; Wormald 1963, on script; John 1965, pp. 417 n., 420 n., 421, on formulation, pp. 271-5, probably contemporary; John 1966, pp. 271-5, extraordinary but original; Whitelock 1970, pp. 131-3, drafted by Bishop Æthelwold; Bishop 1971, p. xxi, perhaps written by Abingdon scribe; HRH, p. 230, original, subscriptions are consistent; Biddle 1975, pp. 134, 236 n. 66, genuine record of events in 966 but charter itself need only be dated 966 x 984; Biddle et al. 1976, p. 315; Sawyer, Burton, p. 34, authentic; Whitelock, EHD, pp. 378-9, surely composed by Æthelwold; Keynes 1980, p. 81 n. 163, can be regarded as work of Æthelwold; Councils and Synods, pp. 119-20; Golden Age, p. 47 (no. 26); Lapidge and Winterbottom 1991, pp. lxxxix-xc; Heslop 1992, p. 310 n. 43; Dumville 1993, p. 2 n. 6, p. 143, on script; Lapidge 1993, pp. 127, 189-90, on prose style; Dumville 1994, p. 162, cited; Deshman 1995, pp. 184, 196; Gameson 1995, p. 203 n. 9; Keynes 1996, pp. 26-8.
C. BL Cotton Vespasian A. viii, 3v-33v: original, s. x?
Rubric: Eadgar rex hoc priuilegium nouo edidit monasterio ac omnipotenti Domino eiusque genitrici Marie eius laudans magnalia concessit.
H. Earl of Macclesfield, Liber Abbatiae, 27v-29r: copy, s. xv.1
Rubric: Incipit carta priuilegii Edgari benignissimi principis concessa nouo monasterio Wyntonie, quod modo Hyda appellatur, cuius rubrica sic cancellatur: Edgar rex hoc priuilegium nouo edidit monasterio ac omnipotenti Domino eiusque genitrici Marie eius laudans magnalia concessit.
Px Omnipotens totius machinae conditor ineffabili pietate uniuersa mirifice moderatur que condidit .
Qui coaeterno uidelicet uerbo quaedam ex nichilo edidit . quaedam ex informi subtilis artifex propagauit materia .
Angelica quippe creatura ut informis materia . nullis rebus existentibus diuinitus formata . luculento resplenduit uultu .
Male pro dolor libero utens arbitrio . contumaci arrogans fastu . creatori uniuersitatis famulari dedignans . semetipsum creatori equiperans . aeternis baratri incendiis cum suis complicibus demersus iugi merito cruciatur miseria .
Hoc itaque themate totius sceleris peccatum exorsum est .
Quare hominem condidit et quid ei commisit .
I. Euacuata namque polorum sede et eliminata tumidi fastus spurcitia . summus totius bonitatis arbiter lucidas celorum sedes non sine cultore passus torpere . formatis ex informi materia diuersarum rerum speciebus . hominem tandem ex limo conditum . uite spiraculo ad sui formauit similitudinem .
Cui uniuersa totius cosmi superficie condita subiciens . seipsum suosque posteros sibi subiecit . quatenus eius exsecutura posteritas angelorum suppleret numerum celorum sedibus superbia turgente detrusum .
Qualiter in paradiso sine crimine conuersatus sit .
II. Qui paradisiacae uoluptatis amenitate locatus . nullius rei patiebatur dispendium . sed ei totius mundi ad uotum subpeditabat facultas .
Totius namque bonitatis ubertate fruenti . nulla ei res infesta resistebat .
Quippe altithrono deuote obsequenti . creatura cuncta famulabatur subiecta .
Fruebatur letabundus creatoris tripudio . et angelorum alacriter utebatur consortio .
Non eum corporalis debilitabat inbecillitas . nec animi affligebat anxietas .
Non typo leuis raptabatur superbie . sed suo se coniungens auctori . humilis pollebat mirifice .
Non eum inanis tumidum uexabat gloria . sed deuotum creatoris magnificabat memoria .
Non inuidia eum alieno torquebat profectu . sed caritatis iugiter letabatur amplexu .
Non ira cruciabatur infestus . sed caritatis tranquillitate leniebatur patientissimus .
Non eum tristitia merore deiciebat . sed gaudii spiritalis spe pollente florebat .
Non auaritia nimium incitabatur cupidus . sed dapsilitatis studio exercebatur largissimus .
Non illicito massicus delectabatur edulio . sed parcitate contentus licito utebatur cibario .
Non luxuria eum stimulabat nefaria . sed continentia competens constringebat ad premia .
Omnium policrates uirtutum cunctis carens aduersis . omnibus florens prosperis . rite pollebat ingenuus .
Quomodo celum sine morte conscendere confidebat . et diabolus inuidus ne ascenderet impediebat .
III. Qui prole ad numerum patrata superbientium angelorum . uniuersa comitante prosapia sine loeto . gustato ligni uetiti fructu . ethereos aeterne beatitudinis suggestus . triuiatim cum Domino regnans conscendere Macrobius confidebat .
Inuidus igitur hoc animaduertens zabulus . nimia perculsus inuidia rimari callide uersutus coeperat . quibus insidiis ne ad tantam inmunis conscenderet gloriam . sub dolus deciperet .
Pro nichilo forte ducens concessa . illicita nimium allubescendo laudans . mulierem ammodum fragilem pellexit .
Quae sui detrimenti minime contenta . uirum muliebriter uictum . blande suasionibus delinitum . exili heu malo gustato sibi similem faciens perdidit .
Quomodo in hac miseria omnibus priuati uirtutibus deiciuntur tandemque cataclismate demuntur .
IIII. Utrique tandem prefatis priuati donariis . paradisi eliminati metis in presentis uitae erumna miserrimi deiciuntur .
Contemnentes conditorem . a cunctis insequuntur creatis .
Uita desiit . mors inoleuit .
Uirtutum caterua recedente . uitiorum cumulus successit .
Succedente nepotum prosapia . successit cumulata criminum collegio . uniuersi cum suis scelerebis cataclismate demti tandem octo utriusque sexus reseruatis tabescendo deficiunt .
Uitiis copiose surgentibus conditor se hominem fecisse indoluit .
Postremo misericors mortalibus ut pollicitus est succurrit .
Quomodo Christus natus sua nos passione redemit ac celos conscendere fecit .
V. Stella emicuit matutina . quae suo radio mundi tenebras fugaret .
Fausta resplenduit Maria cuius utero uirginali . Christus ineffabiliter editus . peccatorum tenebras mediator clementissimus demsit .
Uiguit Christus uirtutibus plenus . incanduit Iudea ingenti rancore repleta .
Carnem suscipiens pro nobis pati uoluit .
Quod eius permissu infelix audacter compleuit Iudea .
Ligno quippe perditum . ligni scandens gabulum genus redemit humanum .
Uniuersas namque hominum demon nationes ludificando insultans . iure ut mandati transgressorum possidens . morte multabat perpetua .
Surgens uero a mortuis ultorem tropheo crucis deuicit . predam de perfidi leonis ore tulit . secumque super ethera uehens . supernis angelorum coetibus consociauit . ut cum eo communi contubernio fruentes . bonitate perspicui . uirtutum omnium ubertate referti . expertes peccati . omni contagione priuati . sine fine post diem iudicii restauratis corporibus exultantes regnarent .
Hanc precipuam sine dubio gloriam . credentibus qui trinitatis ueraeque unitatis fidem bonis insudantes operibus sectantur pollicitus . non credentibus supplicium minatus eternum . perpetuis baratri incendiis iustissime spopondit .
De beniuolo regis meditamine .
VI. Hinc ego Eadgar diuina fauenta gratia totius Albionis basileus rimari magnopere coeperam quid operum studio exercerem . ut ad tantam gloriam perueniens Christi sanctorumque eius celo collocatus contubernio coronatus fruerer . tantamque inferni miseriam deuitarem .
Instigante etenim Domini clementia occurrit animo . ut ipse criminibus cessarem cunctis . adque bonis operibus insistens forma factus gregi quosque nostri regminis gubernamine degentes lucri facerem .
Quosdam igitur suasionibus inuitans ad premia . quosdam terroribus compellens ad gloriam . bona edificans . mala ut Domino faciente potui dissipaui .
Scriptum quippe per Hieremiam memini prophetam .
Ecce constitui te super gentes et super regna ut euellas et destruas et disperdas et dissipes et edifices et plantes . 1
Talibus igitur exhortatus doctrinis quibus nos Dominus per prophetam clementer ammonuit . agens Christo faciente in terris quod ipse iuste egit in celis . extricans uidelicet Domini cultura criminum spurcitias . uirtutum semina sedulus agricola inserui .
Qua ratione clericos eliminans monachos collocauit .
VII. Timens ne eternam incurrerem miseriam si adepta potestate non facerem quod ipse qui operatur omnia quae in celo uult et in terra suis exemplis iustus examinator innotuit . uitiosorum cuneos canonicorum . e diuersis nostri regminis coenobiis Christi uicarius eliminaui .
Quod nullis mihi intercessionibus prodesse poterant . sed potius ut beatus ait Gregorius iusti uindictam iudicis prouocarent qui uariis uitiorum neuis contaminati . 2 non agentes que Deus iubendo uolebat . omnia que nolebat rebelles faciebant auidus inquisitor aduertens . gratos Domino monachorum cuneos qui pro nobis incunctanter intercenderunt . nostri iuris monasteriis deuotus hilariter collocaui .
Quod Sancti Spiritus gratia compunctus abbatem et monachos in nouo constituit monasterio .
VIII. Hac itaque ratione Sancti Spiritus actactus flamine locum Domini mundans Wintaniensis eclesiae noui monasterii arcisterium nostro saluatori eiusque genitrici semper uirgini Mariae et omnibus apostolis cum caeteris sanctis dicatum restauraui .
Sciens scriptum . consentientes et facientes pari constringuntur pena . 3 rebelliones omnipotentis uoluntati obuiantes possessionem Domini usurpare non sustinens clericos lasciuientes repuli . ac ueros Dei cultores monachico gradu fungentes . qui pro nostris nostrorumque inibi quiescentium excessibus sedulo intercederent seruitio . quo eorum intercessionibus nostri regminis status uigeret munitus . abbatem Christo cooperante eligens altithrono subiectus illic deuote ordinaui .
Hoc subnixe efflagitans deposco . ut quod in suis egi . hoc agat in mihi ab ipso conlatis . scilicet aduersarios nostros deiciens amicos sublimando prouehat . ut inimicos sancte Dei eclesiae deprimens . amicos eius monachos uidelicet beatificans iustificaui .
De illorum anathemate qui monachis insidiantur .
VIIII. Si autem qualibet occasione diabolo instigante contigerit ut fastu superbientes arrogantie deiecti canonici monachorum gregem quem ego uenerans cum pastore in Dei constitui possessione . deicere insidiando uoluerint . agatur de eis et de omnibus qui quolibet munere cecati iuuamen eis impenderint . quod actum est de angelis superbientibus et de protoplasto diaboli fraude seducto . ut paradisi uidelicet limitibus sublimibusque regni celorum sedilibus eiecti . cum his qui Domini famulatum aspernentes contemserunt barathri incendiis detrusi iugi crucientur miseria .
Nec inde euulsi se glorientur euasisse tormenta sed cum Iuda Christi proditore eiusque complicibus Acharonte conglutinati . frigore stridentes feruore perusti . letitia priuati . merore anxii . catenis igneis compediti . lictorum metu perculsi . scelerum memoria confusi . totius bonitatis recordatione semoti . eterno lugubres punientur cruciatu .
Item de anathemate insidiantium .
X. Qui autem iam predictos noui Uintaniensis aeclesie cenobii monachos uel quoslibet eiusdem ordinis nostro regmine degentes . e monasteriis que uitiorum spurcitias expurgans Iesu Christo Domino nostro uicto demone adquisiui eliminare presumens uoluerit anathema sit . et eadem maledictione qua Cain parricida qui fratrem suum Abel stimulante inuidia liuidus interemit mastigia addictus est . sine termino teneatur obnoxius . atque in Dei persecutione continuo perseuerans in hac uita nullum dignitatis adquirat honorem . nec in futuro sine miseria umquam persistat . sed eum Annaniae et Saphire una Stix porrigine heiulantem crucians complectatur .
De benedictione monachos uenerantium .
XI. Quicumque pretitulatos monachos bonis quibuslibet locupletans ditare uoluerit . creator cunctitenens clementer eos eorumque progeniem totius ubertate prosperitatis hic et in futuro seculo ditando locupletet .
Scriptis decenter eorum in libro uite nominibus cum Christo portionem in celorem habitaculis habeant qui monachos suos quos nostris congregatos temporibus possidet uel uerbis . uel factis . sanctitatis studio honorauerint .
Quales et qualiter monachi in hoc monasterio conuersentur .
XII. Regulares igitur monachi non seculares in prefato Christo comite degentes monasterio regule moribus obtemperent .
Patres uenerantes spiritales sanctorum patrum imitentur exempla . nil agentes nisi quod communis monasterii regula uel maiorum demonstrauerit norma .
A secularibus igitur pompis remoti . toto nisu corporis custodiant et animae castitatem .
Humilitatis studio pollentes . corpus parssimoniae uigore munientes . alacri constringant animo .
Ciuium conuiuae intra urbem perpetuo interdictu fieri erubescant .
In ciuitate degentes in refectorio pompaticas lasciuasque secularium delicias ut melancoliam aporiantes . licitis caritatiui utantur cibariis .
Extra refectorium autem minime . nisi domo infirmorum egroti decubuerint . edentes licite quae iussi fuerint .
Sacri summique ordinis hospites si ratio exigerit . et peregrini ordinati longo terrarum spatio uenientes . ad abbatis mensam in refectorio cautissime inuitentur .
Laicis in hospitio condecens exhibeatur humanitas .
Et monachorum quispiam manducandi uel bibendi cum eis secundum patrum decreta licentiam non habeat .
In refectorio autem edendi causa uel bibendi non introducantur .
Pauperes ut Christus ingenti cordis suscipiantur tripudio .
De abbatum electione .
XIII. Diuinarum studio scripturarum luculentissime eruditi . orationum frequentia assidue occupati . caritatis amplexu letissimi . fidei exercitio promtissimi . spe prouehente sincerissimi . pace concorditer fixi . omniumque uirtutum flore decorati . ad finem usque coeptum tante bonitatis initium Christo iuuante perducentes . eadem gloriosi fruantur libertate . quam beatus patronus Benedictus omnibus regule precepto subiectis instituit .
Scilicet ut post abbatis obitum tunc temporis regentis . abbatem ex eadem ordinent congregatione . quem sibi omnis concors congregatio siue pars quamuis minima congregationis salubriori elegerit consilio .
Qualiter rex abbatem et monachos uenerantes muniat .
XIIII. Reges itaque quicumque nostri fuerint successores nullam extraneam personam ius tirannidis super monachos exercentem imponant . ne forte Deus eos damnans . et regno deponat et uita .
Electum uero a fratribus Christi uicarium dignanter suscipiant . eumque caritatis igne succensi locupletando uenerentur .
Iuuamen in quantum indiguerit . Christi amore conpuncti alacriter impendant .
Mutuo namque confortati iuuamine . in nullo a regule preceptis discordantes . Domini gregem non mercenarii sed pastores fidissimi . luporum rictibus eximentes intrepidi defendant . 4
Qualiter abbas et monachi regem a demonum temptatione eripiant .
XV. Abbas autem armis succinctus . spiritalibus . monachorum cuneo hinc inde uallatus . carismatum celestium rore perfusus . aerias demonum expugnans uersutias . regem omnemque sui regminis clerum . Christo cuius uirtute dimicant iuuante . a rabida hostium persecutione inuisibilium . sollerter spiritus gladio defendens . fidei scuto 5 subtili protegens tutamine . robusto prelians triumpho miles eripiat inperterritus .
Qualiter rex abbatem et monachos ab hominum persecutione defendat .
XVI. Rex itidem terrenus celestis castra regis fortissimo roborans munimine . armis secularibus uisibiles expugnans aduersarios . hostiumque rabiem seuientium ad nihilando deiciens . conditoris sui pascua gregemque sollicita inexpugnabilis tueatur custodia . quatinus ad uitae brauium perueniens . eternis tripudians fruatur bonis . quae nec oculus uidere aliquatenus potuit humanus . nec in hominis cor ullatenus ascendit . que preparauit Deus diligentibus se . 6
De monastice possessionis libertate .
XVII. Sint prefati monasterii rura omnisque monachorum possessio in rebus magnis uel modicis . internis uel externis . in urbanis uel suburbanis . prediis . campis . pratis . pascuis . siluis . molendinis . riuulorum cursibus eterna libertate in Christi nomine eiusque genetricis ditata .
Quod nullus secularium monasterii possessionem inlicite usurpet .
XVIII. Secularium quispiam ausu temerario ius tirannidis non in Christi cultura presumtuosus exerceat .
Non minuat instigante diabolo . quod Sancti Spiritus instinctu tam a me quam a predecessoribus meis necnon a catholicis utriusque sexus hominibus largiflua concessum est dapsilitate .
De benedictione augentium .
XVIIII. Augenti tribuat rerum cunctarum opifex tranquillum uite presentis excursum . longeuam instantis temporis uitam . futuram eternae beatitudinis talionem .
Sufficientem uictualium ubertatem interminabile prosperitatis augmentum . copiosum uirtutum omnium iuuamen .
De maledictione minuentium .
XX. Minuentem perpetua possideat miseria .
In Domini manens persecutione . eius genitricis sanctorumque omnium incurrat offensam .
Presentis uite aduersitas illi semper eueniat .
Nulla ei bonitatis accidat prosperitas .
Omnia eius peculia inimici uastantes diripiant .
In futuro autem eterni miserrimum cum edis in sinistra positum damnent cruciatus . si non satisfactione emendauerit congrua . quod in Domini usurpans detraxit censura .
Quibus modis secularibus obtemperent et quod nullius reatus hoc Domini priuilegium minuere ualeat .
XXI. Tribus tantummodo causis secularibus obtemperent preceptis . rata uidelicet expeditione . pontis arcisue constructione . alias eterna ditati glorientur libertate .
Reatus quippiam si incitante demone seductus uel abbas uel fratrum aliquis fragiliter quod absit contraxerit . iustitia purgante secundum regule preceptum abolitus damnetur . maneatque prefate munificentie libertas altithrono per nostram humilitatem oblata ad monachorum usus gratuite sibi famulantium inuiolabilis eterna libertate iocunda . quia Deus qui hanc priuilegii largifluam donationem locumque cum uniuersa monachorum familia ruraque omnia sacro subiecta coenobio possidet . numquam reatum commisit . nec ullo unquam tempore committet .
Sit igitur prefata libertas eterna . quia Deus libertatis possessor eternus est .
Quotiens et quare in anni circulo hoc fratribus legatur priuilegium .
Anno incarnationis dominice . dcccclxvi . scripta est huius priuilegii singrapha his testibus consentientibus quorum inferius nomina ordinatim caraxantur .
+ Ego Eadgar . diuina largiente gratia Anglorum basileus hoc priuilegii donum nostro largiens redemtori locoque eius sanctissimo primus omnium regum monachorum inibi collegium constituens manu propria signum agiae crucis imprimens confirmaui .
+ Ego Dunstan Dorobernensis eclesie archiepiscopus largifluam beniuoli regis donationem uenerans crucis signaculo corroboraui .
+ Ego Eadmund clito legitimus prefati regis filius crucis signaculum infantili florens etate propria indidi manu .
+ Ego Eadweard eodem rege clito procreatus prefatam patris munificentiam crucis signo consolidaui .
+ Ego Ælfðryð legitima prefati regis coniuncx mea legatione monachos eodem loco rege annuente constituens crucem inpressi .
+ Ego Eadgifu predicti regis aua hoc opus egregium crucis taumate consolidaui .
+ Ego Oscytyl Eboracensis eclesie archiepiscopus confirmaui .
+ Ego Aðelwold aeclesiae Wintoniensis episcopus regis gloriosissimi beniuolentiam abbatem mea altum mediocritate et alumnos quos educaui illi commendans crucis signaculo benedixi
+ Ego Ælfstan Lundoniensis eclesie pontifex consolidaui .
+ Ego Osulf episcopus confirmaui
+ Ego Oswold episcopus consignaui
+ Ego Alfwold episcopus consolidaui
+ Ego Byrehtelm episcopus confirmaui
+ Ego Aelfstan episcopus consolidaui
+ Ego Eadelm episcopus confirmaui
+ Ego Aðulf episcopus consignaui
+ Ego Wynsige episcopus confirmaui
+ Ego Æscwig abbas consolidaui
+ Ego Osgar abbas consignaui
+ Ego Ordbyriht abbas
+ Ego Ælfstan abbas
+ Ego Æðelgar primus huic loco abbas ordinatus Christo gubernante uigui
+ Ego Ælfhere dux
Ego Ælfheah dux
Ego Ordgar dux
Ego Æðelstan dux
+ Ego Æðelwine dux
Ego Beorhtnoð dux
Ego Ælfwine minister
Ego Byrhtferþ minister
Ego Osweard minister
+ Ego Æþelweard minister
Ego Ælfweard minister
Ego Leofwine minister
Ego Ælfwine minister
Ego Wulfstan minister
Omnes qui nominatim hoc priuilegio regis iussu descripti uidemur . posteritatis nostre prosapiam subnixe deposcimus ut manuum nostrarum uadimonium Christi cruce firmatum . nequaquam uiolantes irritum faciant . si successorum quispiam temeritatis . ausu uiolare presumserit corporis et sanguinis Iesu Christi participatione priuatus . perpetua damnatus perditione anathema sit nisi diuino propitiante respectu ad humilem satisfactionem resipiscens conuersus fuerit .